Bab III
Mahamkeun Surat
Kabar
Koran
atawa Surat Kabar Basa Sunda munggaran, nyaeta Sora Merdika pingpinan
Moh.Sanoesi, edisi ka-3 taun ka-1 medal tanggal 1 Mei 1920. Aya oge nu
nyebutkeun koran basa Sunda munggaran teh Sunda Berita. Jaman pergerakan
oge medal Soemanget asuhan Tunggono, mingguan basa
Sunda Pajajaran pingpinan Haris Soema Amidjaya, Pendawa pingpinan
Gatot, jeung Siliwangi nu di aping ku Ema Brata Koesoema.
Koran
basa Sunda sejenna, Masa Baroe, Sapoedjagat, Simpaj, Isteri
Merdeka, Panglimajeung Tawekalpingpinan
Harsono, Sipatahoenan(1923) pingpinan Ahmad Atmadja jeung Bakri Suraatmadja
nu kabehannana terbit munggaran di Tasikmalaya, Galoeh di Ciamis
pingpinan Arsim Karna Winata, Balaka pingpinan Ikik
Wiradikarta, Sinar Pasoendan pingpinan Ali Ratman sarta pamingpin
redaksina Imbi Djajakoesoema jeung wakilna O.K.Yaman, redaktur harian Moh.
A.Afandi jeung Iding Wangsawidjaja (Iding Wangsawidjaja kungsi jadi sekretaris
Bung Hatta).
Eta
koran basa Sunda teh ku kaom nasionalis dipake dipake alat perjoangan. Koran
basa Sunda tadi nu pangnyongcolangna jeung gede komarana nyaeta Sipatahoenan nu
saterusna kantor redaksina pindah ka Bandung sarta kungsi jadi koran harian.
Warta-wartana lolobana ngeunaan kahirupan masarakat sarta nembongkeun sikep
mihak ka Soekarno. Jaman Jepang teu medal. Taun 1950 dipingpin ku
Moh.Kurdi, Sipatahoenan medal deui, tapi ngan kuat tepi taun 1985.
Sanggeus
merdeka, koran basa Sunda nu alanyar patingpucunghul di Jawa Barat. Sinar
Madjalengka (1948) di Majalengka, Warga (1954) nu dipingpin ku
Eeng di Bogor, Kalawarta Kudjang(1956) di Bandung, majalah Mangle (1957)
di Bogor nu ditaratas ku RH Oeton Muchtar jeung Ny.RHE Rochimika Sudarmika
(kantor redaksina taun 1962 pindah ka Bandung).
Mangle tepi
ka ayeuna terus medal kalayan mayeng saminggu sakali. Awal taun 1960-an Ajip
Rosidi nerbitkeun majalah Soenda. Di Bandung taun 1972,
medal Giwangkara, Gondewa, jeung Galura. Taun 1975, Galura jadi
anak penerbitan Pikiran Rakyat.
Masarakat
Sunda boh nu di Jawa Barat, boh nu cicing di luar Jawa Barat kudu reueus ku
reana media cetak basa Sunda, sabab ;
- 1) dijaman kolonial ngadeudeul
perjoangan bangsa
- 2) Jadi media informasi, hiburan,
jeung atikan
- 3) Media kontrol sosial
Surat
kabar atawa majalah dina basa Sunda anu masih keneh aya kiwari teh
diantarana :
- 1) Galura
Sundajeung Giwangkara, terbitna mingguan.(koran)
- 2) Mangle, terbitna mingguan
(majalah)
- 3) Cupumanik jeung Sunda
Midang, terbitna bulanan (majalah)
Unsur
Nyieun jeung Nulis artikel ngeunaan kasundaan, nyaeta :
1.
Sumberna naon
ngaranna? (majalah, koran, internet, jsb.)
2.
Titimangsa medalna
atawa terbitna artikel?
3.
Judulna naon?
4.
Topikna ngeunaan
naon?
5.
Pangarangna Saha?
6.
Ringkesna,
inti sari,atawa kasimpulana kumaha?
7.
Dicutat
deui, iyasana, atawa ditulis deui ku saha?
Pangaweruh Basa
Sisindiran
asalna tina kecap ‘sindir’ nya éta ngomong henteu togmol tapi ku jalan
dibalibirkeun, pikeun ngaragangan nu diajak nyarita, supaya omongan urang
henteu karasa nyentug. Jadi nu disebut sisindiran téh nya éta kasenian ngaréka
basa nu diwangun ku cangkang jeung eusi, pikeun ngedalkeun maksud anu henteu
saceplakna bari dipamrih karesmianana (M.A. Salmun).
Sisindiran
nurutkeun wangunna dibagi tilu, nya éta:
Ø Wawangsalan/bangbalikan
Ø Paparikan
Ø Rarakitan
Nilik
kana sipatna, wangun nu tilu éta mibanda tilu rupa sipat, nya éta: 1) silih
asih, 2) piwuruk, jeung 3) sesebréd.
Wawangsalan/bangbalikan
Wawangsalan
asal kecapna tina wangsal anu hartina wangsul, maksudna balik. Éta sababna wawangsalan
sok disebut ogé bangbalikan anu asal kecapna tina balik.
Wawangsalan/bangbalikan
nya éta hiji wangenan sisindiran nu diwangun ku cangkang jeung eusi sarta
disatukangeun eusina mangrupa tarucing (tebakan).
Wawangsalan/bangbalikan
dibagi jadi dua, nya éta:
1. Bangbalikan lanjaran
Nya éta
wawangsalan nu teu kauger ku patokan pupuh. Contona:
§
Teu
puguh monyét hideungna, teu puguh tungtungna (lutung)
§
Tepi
ka kélor héjona, tepi ka antukna (katuk)
§
Teu
beunang disupa dulang, teu beunang dibébénjokeun (kéjo)
2. Bangbalikan dangding
Nya éta
wawangsalan nu kauger ku patokan pupuh. Contona:
Kinanti
Di Cikajang aya gunung,
Di Cikajang aya gunung,
asa paturay jasmani
Kalong leutik saloa gedang
Kembang biru di astana
abot pisah jeung nu asih.
Ø Paparikan
Paparikan
asalna tina kecap ‘parik’ anu asalna tina “parek”, hartina deukeut. Anu
padeukeutna téh nya éta sadana atawa sorana dina cangkang jeung eusi.
Paparikan
diwangun ku opat pada, dua pada cangkang jeung dua pada eusi, unggal pada
lobana dalapan engang.
Paparikan
dibagi dua, nya éta:
1. Paparikan kawih, nya éta
paparikan nu teu kauger ku patokan pupuh. Conto :
Leuleupeutan leuleuweungan
Ngarah kékéjoanana
Deudeukeutan reureujeungan
Ngarah téténjoanana
2. Paparikan dangding, nya éta
paparikan nu kawengku ku patokan nyieun pupuh. Contona:
Kapinis ulah disumpit
Tangkal muncang ngarangrangan
Kembang kopi kembang kopo
Karungkang pucuk karungkang
Lampuyang cocongoan
Bawaeun ka Raja Galuh
Batu tulis di sakola
Nilik
kana sipatna, paparikan téh bisa mibanda tilu rupa sipat, nya éta:
1.
Silih
asih
2.
Piwuruk
3.
Sesebréd
Ø Rarakitan
Rarakitan
salasahiji wangenan sisindiran anu asalna tina kecap “raket” hartina deukeut,
tapi raket mah maknana leuwih deukeut atawa dalit. Raket di dieu nya éta raket
sora atawa sadana antara cangkang jeung eusi téh raket pisan, Nilik kana
sipatna, rarakitan mibanda tilu rupa sipat. Nya éta silis asih, piwuruk, jeung
sesebrédcontona:
A. Silih asih
Kaso pondok
kaso
panjang Sapanjang jalan
Soreang
Kaso ngaroyom
ka
jalan moal
weleh diaspalan
Sono mondok
sono
ngajang sapanjang tacan
kasorang
Sono patepang
dijalan moal
weleh diakalan
B. Piwuruk
Sing
getol nginum
jajamu lamun
urang ka Cikole
Nu
guna nguatkeun
urat moal
hese tumpak kahar
Sing
getol neangan
elmu lamun
urang boga gawe
Nu
guna dunya
aherat moal
hese barangdahar
C. Sesebred
Sok
hayang nyaba ka
Bandung Rarasaan ngala
mayang
Sok
hayang nyaho
nanjakna teu
nyaho cangkeuteukleuweung
Sok
hayang nanya nu
pundung rarasaan koneng
umyang
Sok
hayang nyaho
nyentakna teu
nyaho cakeutreuk hideung
DAFTAR
PUSTAKA :
0 komentar:
Posting Komentar