Selasa, 25 Februari 2020

Bahasa Sunda BAB 10 Guguritan

GUGURITAN

Pengertian Guguritan

Guguritan nyaeta teh puisi atawa wangun sastra nu diwangun / dianggit make patokan pupuh.

Guguritan dan wawacan terikat oleh aturan atau patokan pupuh. Aturan yang ada pad pupuh dikenal dengan istilah guru lagu dan guru wilangan. Dalam pupuh ada sebanyak 17 patokan atau aturan yang berbeda-beda.
Aturan yang ada tersebut dibagi jadi dua kelompok yanhg dikenal dengan sebutan Sekar Ageung dan Sekar Alit. Dalam Sekar Ageung ada empat jenis patokan pupuh. Sedangkan dalam Sekar Alit ada 13 jenis patokan pupuh.
Guguritan biasa menggunakan pupuh yang ada dalam Sekar Ageung atau Sekar Alit. Sedangkan wawacan hanya menggunakan pupuh yang ada dalam Sekar Ageung saja. Puisi yang menggunakan patokan pupuh biasa dibawakannya dengan cara dinyanyikan dengan jenis lagu Sunda yang disebut tembang. Karena pupuh biasa dinyanyikan dengan menggunakan tembang, maka pupuh sering juga disebut sebagai tembang.
Karena guguritan biasa menggunakan jenis pupuh baik yang ada dalam Sekar Ageung maupun Sekar Alit, guguritan bisa menggunakan salah satu dari ke 17 pupuh yang ada. Untuk contoh kali ini, di bawah adalah contoh guguritan yang menggunakan salah satu pupuh yang ada dalam Sekar Ageung, yaitu pupuh Kinanti. Guru lagu dan guru wilangan dari pupuh Kinanti adalah 8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i. Sedangkan watak atau karakter  yang ada dalam pupuh Kinanti adalah menggambarkan perasaan sedang menanti, khawatir, atau rasa sayang :
Kuring guligah keur nunggu (8-u)
nungguan kakasih ati (8-i)
nu lawas teu cacarita (8-a)
ayeuna can nepi-nepi (8-i)
waktu karasana lila (8-a)
kuring nunggu nu can nepi (8-i)

Istilah Guguritan 
a)       Pada ( baris )
b)       Padalisan (bait)
c)       Guru Wilangan ( jumlah enggang dina unggal padalisan )
d)       Guru Lagu ( dangdingdungna sora vokal dina enggal panung tung )

Unsur 
a)       Tema
b)       Rasa
c)       Nada 
d)       Amanat
Unsur Luar
a)       Pilihan Kecap
b)       Imajinasi 
c)       Lambing 
d)       Majas
e)       Wirahna
f)        Pedotan
g)       Purwakanti
h)       Guru Lagu 
i)         Guru Wilangan
Bedana Wawacan Sareng Guguritan


Ciri Ciri Guguritan
Ciri Ciri Wawacan
Siga (seperti) Sajak
Siga (seperti) Novel
Diwangun ku hiji atawa 2 pupuh
Diwangun ku leuwih 2 pupuh
Bentukna Pondok
Bentukna Panjang


Pengertian dan Jenis Pupuh 


Terdapat 17 jenis pupuh yang setiap jenisnya memiliki karakter berbeda, yaitu:



1. Asmarandana, pupuh tentang cinta, kasih sayang, bahkan birahi.
2. Balakbak, pupuh tentang lawakan atau humor.
3. Dangdanggula, pupuh tentang kegembiraan, kemakmuran, atau keagungan.
4. Durma, pupuh tentang semangat, kemarahan, atau kesombongan. 
5. Gambuh, pupuh tentang kesulitan, kesedihan, atau sakit dll.
6. Gurisa, pupuh tentang imajinasi manusia atau khayalan.
7. Jurudemung, pupuh tentang kebimbangan.
8. Kinanti, pupuh tentang penantian dan kasih sayang.
9. Ladrang, pupuh tentang humor yang bersifat sindiran.
10. Lambang, pupuh tentang humor yang bersifat filosofis.
11. Magatru, pupuh tentang kekesalan terhadap diri sendiri atau penyesalan.
12. Maskumambang, pupuh tentang kesedihan yang dalam.
13. Mijil, pupuh tentang kesedihan yang memiliki harapan.
14. Pangkur, pupuh tentang kekesalan dan kesedihan karena tugas  yang berat.
15. Pucung, pupuh tentang kemarahan pada diri sendiri.
16. Sinom, pupuh tentang kegembiraan, kesenangan.
17. Wirangrong, pupuh tentang penyesalan dan rasa malu terhadap tingkah diri sendiri.
  
Jenis Jenis Pupuh

Pupuh
Watek
Guru lagu & Guru Wilangan
Kinanti
Ngadago, nganti – nganti aya nu di arep - arep prihatin
8u 8i 8a 8i 8a 8i
Asmarandana
Silih asih, Kasmaran
8i 8a 8ѐ/o 8a 7a 8u 8a
Dangdanggula
Agung, Agem
10i 10a 8o/ѐ 7u 9i 7u 6u 8a 12i 7a
Sinom
Senang, Gumbira
8a 8i 8a 8i 7i 8u 7a 8i 12a
Pangkur
Keuheul, lumampah
8a 11i 8u 7a 12u 8a 8i
Mijil
Simpe, bingung, sedih
10i 6o 10ѐ 10i 6i 6u
Durma
Napsu, Perang
12a 7i 6a 7a 8i 5a 7i
Maksumambang
Nyeri, nalangsa, peurih
12i 6a 8i 8a
Pucung
Piwuruk, banyol
12u 6a 8i/o 12a
Blakblak
Heureun, pikaseurieun
15ѐ 15ѐ 15ѐ
Mangatru
Prihatin, lelucon
12u 8i 8u 8i 8o
Wirangrong
Š€ra, wiring
8i 8u 8u 8i 8a 8a
Gambuh
Bingung, samarpolah
7u 10u 12i 8u 8o
Ladrang
Banyol, heureuy
10i 4a 8i 12a
Lambang
Heureuy ( leuwih mijan batan blakblak jeung ladrang )
8a 8a 8a 8a
Gurisa
Tamba kesel, pengangguran
8a 8a 8a 8a 8a 8a 8a 8a
Jurudemung
Kaduhung, hanjelu
8a 8u 6i 8a 8u

Nu jadi patakan dina pupuh :
  1. gurulagu : dang-ding-dung na sora panuntung dina padalisan
  2. guruwilangan : seeurna engang dina unggal padalisan
  3. seeurna padalisan (baris)
  4. watek/sifat : ambeuk, setudeh, acan

DANGDING
Dangding teh kabinangkitan asalana ti Mataram
Anu asli Sunda mah Kawih. Wangunan kasusastraan : 2 rupa
  1. Basa lancaran atawa prosa
  2. Basa ugeran atawa puisi
Basa ugeran : dangding, kawih, sajak disebut basa ugeran, pedah kauger ku patokan-patokan anu puguh aturannana.
Ari basa lancaran mah basa anu teu kauger ku patokan anu matok sanajan ari aturan mah aya ngan heunteu saperti dina basa ugeran.
Dangding nyaeta susunan guguritan nurutkeun patokan pupuh.
Guguritan nyaeta jejer atawa poko anu dijieun dangding. Pupuh nyaeta tujuh belas rupa patokan pikeun ngadangding :
Pupuh teh sadayana aya 17 rupa :
  1. Asmarandana : watekna birahi, silih asih
  2. Balakbak : watekna pikaseurieun, bobodoran
  3. Dangdanggula : watekna kabungahan, kagungan
  4. Juru demung : watekna kaduhung, hanjakal
  5. Durma : watekna ngambek, pasea, gelut, perang
  6. Gambuh : watekna tambuh laku, samar polah, bingung
  7. Gurisa : watekna lulucon, tambah kesel, pangangguran
  8. Kinanti : watekna prihatin, harepan, ngadago
  9. Ladrang : watekna banyol, heureuy, gogonjakan
  10. Lambang : cara ladrang, ngan leuwih “motah”
  11. Magatru : watekna nyelang carita, lulucon ngeusi prihatin
  12. Maskumambang : watekna prihatin, sasambat/ngageri, nalangsa
  13. Mijil : Watekna susah, sedih, cilaka, tiiseun, jempling
  14. Pangkur : watekna lumampah, napsu sadia rek perang
  15. Pucung : watekna wawaran, kaget, eling
  16. Sinom : watekna gumbira, senang
  17. Wirangrang : watekna ara wiring, apes, rugi

Eta pupuh diluhur di Sunda mah aya 2 bagian :
  1. Sekar ageng nyaeta : Asmarandana, dangdanggula, kinanti, Sinom
  2. sekar alit nyaeta : Balakbak, juru demung, durma, gambuh, gurisa, ladrang, magatru, maskumambang, mijil, pangkur, pucung, sinom, jeung wirangrang.
Saban pupuh miboga laguna
Lagu didieu nyaeta cara nembangkeun atawa ngawihkeun gugulitan
Conto unggal pupuh
1. Asmarandana
            eling-eling masing eling                      8 - i     
            rumingkang di bumi alam                   8 - a
            darma wawayangan bae                      8 – e (o)
            raga taya pangawasa                           8 - a
            lamun kasasar lampah                         8 - a
            nafsu nu matak kaduhung                   8 - u    
            badan anu katempuhan                       8 - a

Laguna tiasa:

  1. Pagerageung
  2. Jemplang
  3. padayungan
  4. candrawulan
  5. kaleon
  6. Manyeuseup
  7. usdan mai
  8. bangkong
  9. pegat jodo
  10. embat-embat
  11. tablo
  12. polos


2. Balakbak  (pikaserieun)
            Nanggung tolok pinuh barang bubututan rorombeng             15 – e
            Wantu kabehna pikiran rarombongan garoreng                      15 – e
            Leumpangna teh rada ngigir ngalieukan mendeleng              15 – e
3. Dangdang gula (kaagungan)
            Laut kidul kabeh katingali                                                      10 – i
            Ngembat paul kawas dina gambar                                          10 – a
            Ari ret ka lebah kaler                                                               8 – e  (o)
            Batawi ngarunggunuh                                                             7 – u
            Lautna mah teu katingali                                                        9 – i
            Ukur lebah-lebahna                                                                 7 – a
            Semu-semu biru                                                                      6 – u
            Ari ret ka lebah wetan                                                             8 – a
            Gunung gede kawas nu ngajakan balik                                  12 – i
            Meh bae kapiuhan                                                                   7 – a
Laguna biasana bisa :

  1. Bayubud
  2. kentar kajawen
  3. kentar
  4. kentar ajen
  5. degung
  6. mangani
  7. kadewan
  8. goyong
  9. kasepuhan

4. Juru demung (kaduhung)
            Badan anu katempuhan                                                          8 – a
            Da bongan ngalajun napsu                                                      8 – u
            Peurihna kapanggih                                                                 6 – i
            Rek bongan, bongan kasaha                                                   8 – a
            Ayeuna bah kaduhung                                                            8 – u

5. Durma (perang)
            Mundur mapad babad pandawa teu tahan                             12 – a
            Barisan beki ipis                                                                      7 – i
            Digempur kurawa                                                                   6 – a
            Surapaning karna                                                                    7 – a
            Sakti manggulang-mangguling                                               7 – a
            Hese pantar na                                                                         5 – a
            Moal aya nu wanding                                                             7 – i
6. Gambuh (Samar polah)
            ngahuleng banget bingung                                                      7 – u
            henteu teurang kamana ngajungjung                                      10 – u
            turug-turug haritna teh enggeus burit                                       8 – u
            kuseung sieun nya meong                                                         8 – o
laguna biasana bisa : no 3
7. Gurisa (lulucon)
            Hayang teuing gera beurang                                                   8 – a
            Geus beurang rek ka sumedang                                              8 – a
            Nagih kanu boga hutang                                                         8 – a
            Mun meunang rek meuli soang                                               8 – a
            Tapi najan heunteu meunang                                                  8 – a
            Teu rek buru-buru mulang                                                       8 – a
            Rek tuluy guguru nembang                                                     8 – a
            Jeung diajar nabeuh gondang                                                 8 – a
8. Kinanti (Prihatin)
            ceprot dipentang ngagantung                                                 8 – u
            keuna kana anting-anting                                                        8 – i
            kembang ngadadak maruntang                                               8 – a
sariga bentang ti peuting                                                         8 – i
harurung gumiwang herang                                                    8 – a
siwa mah keukeuh teu nyaring                                                8 – i
Laguna tiasa : 1. Pakauman
                        2. Kidung                                 8. Ting ting
                        3. Koproy                                9. galingan
                        4. Padayungan                        10. Sulanjana
                        5. Songcer                               11. Ranintin
                        6. Cautan                                 12. Udan mas
                        7. Eureun cape                         13. Papalayon
9. Ladrang (banyol)
            Aki Dartam leumpangna ngadingding                                    10 – i
            Gancang pisan (2x)                                                                 4 – a
            Bari aya nu dijinjing                                                                8 – i
            Mawa kira eusina ucing anakan                                              12 – a
10. Lambang (Kos cadiang ngan leuwih molat)
            Nawu kubang sisi tegal                                                           8 – a
            Nyiar boga meunang kadal                                                     8 – a
            Atuh teu payu dijual                                                               8 – a
            Rek di dahar da teu halal                                                        8 – a
11. Magatru (Nyelang carita)
            nun sumuhun ieu teh namina curuk                                        12 – u
            nu alit namina cinggir                                                                8 – i
            anu panjang mah jajangkung                                                     8 – u
            gigireunnana jariji                                                                      8 – i
            anu pang ageungna jempol                                                        8 – o
12. Maskumambang (ngageri/prihatin)
            Jalma kedul mumul ditambah jejerih                                      12 – i
            Ulah ngarep senang                                                                 6 – a
            Sabab mungguling rejeki                                                         8 – i
            Tara datang teu diteang                                                          8 – a
13. Mijil (Susah,sedih)
            rea jalma tapi jempe jempling                                                  10 – i
            teu aya nu ngomong                                                                6 – o
            rereb reureuh rirah rineh repeh                                                10 – e
            ngan sakapeng aya leungeun usik                                           10 – i
            tapi anteng deui                                                                      6 – i
            ulur ngebet buku                                                                     6 – u

14. Pangkur
            Seja nyaba ngalalana                                                     8 – a
            Ngitung lembur ngajajah milang kori                          11 – i
            Henteu puguh nu dijugjug                                            8 – u
            Balik paman sadaya                                                      7 – a
            Nu timang tiluan semu rarusuh                                   12 – u
            Curah begal ngawalonan                                               8 – a
            Ting ngaran jenjapati                                                     8 – i
15. Pucung (piwuruk)
            estu untung nu bisa mupunjung indung                      12 – u
            jeung nyeunangkeun bapa                                             6 – a
            tanda yen bagjana gede                                                8 – e (o)
            hirup mulus kaseudeuhan ku barekah                         12 – a
16. Sinom (kaendahan alam)
            warna-warna lauk empang                                            8 – a
            rea nu sami jeung pimping                                            8 – i
            ngagulung patumpang-tumpang                                   8 – a
            retna renggani ningali                                                    8 – i
            sagala lauk cai                                                               7 – i
            lalawak pating suruwuh                                                8 – u
            sepat pating kosepat                                                      7 – a
            julung-julung ngajalinjing                                             8 – i
            deukeut balong balingbung sisi balungbang               12 – a
Laguna tiasa :  1. wisaya                                 7. ciawian
                        2. ciwung                                8. pati-pati
                        3. satia                                     9. banjar sinom
                        4. pangapungan                       10. sekar gambir
                        5. degung                                11. gawil
                        6. pancaniti                              12. lor lorar
17. Wirangrang (apes, era)
            jalma nuresep ngaluis                                                  8 – i
            lumbrahna resep ngaleor                                             8 – o
            Ngan pacuan resep ngusut                                          8 – u
            Komo mun resep ngarujit                                            8 – i
            Teu aya batan basajan                                                 8 – a
            Sagala sigar – tengahan                                               8 – a
Dina dangding aya nu disebut :
Pada, padalikan, mangkat, madakeun, gurulagu, guru wilangan.

SUMBER :


0 komentar:

Posting Komentar